Roedd rhain ychydig yn debyg i’n Yellow Pages ni heddiw (ond heb y rhifau ffôn!) Ynddyn nhw roedd rhestr o’r bobl bwysig a oedd yn berchen eiddo, masnachwyr yr ardal, gwybodaeth am wasanaethau coetsys a chludwyr a gwybodaeth am ysgolion..
Mae’r cyfeirlyfrau yn ffynhonnell ddefnyddiol iawn i gael gwybod sut ardal oedd hi yn Oes Fictoria. Dewiswch o’r rhestr isod.

Cyfeirlyfr Pigot ar Ogledd Cymru 1835
Boneddigion Crughywel
Y proffesiynau yn yr ardal
Masnachwyr: gofaint i seiri troliau
Tafarndai’r ardal
.

Er fod Crughywel wedi aros yn dre farchnad y dyffryn gwledig, roedd y llethrau i’r de yn cynnig carreg galch, glo a mwyn haearn. Y deunyddiau crai hyn a gychwynnodd yr hwb i ddiwydiant yng Nghwm Clydach ac a gychwynnodd ddatblygu cymunedau newydd.

Haearn tawdd yn yr ardal
Cloddio glo yn yr ardal
Damwain ym Mrynmawr