Yn 1841
crewyd heddluoedd proffesiynol yn
Sir Drefaldwyn. Dyma’r tro cyntaf i heddlu proffesiynol go iawn gael ei
ddarparu yn yr ardal. Cyn hyn, roedd cyfraith a threfn yn cael eu cadw
gan gwnstabliaid plwyf.
Dynion lleol oedd y rhain oedd yn gwneud dyletswyddau syml am flwyddyn.
Ychydig iawn o’r dynion hyn oedd eisiau gwneud yn gwaith.
O
dan yr Heddluoedd newydd, roedd Cwnstabliaid yr Heddlu mewn swyddi parhaol
wedi’u lleoli o amgylch y sir ac yn gwisgo gwisgoedd swyddogol. Roedd
ganddynt hefyd ddyletswyddau. Gan nad oedd yna uwch swyddogion lleol i’w
cynorthwyo a rhoi cyngor roeddynt yn cymryd eu gorchmynion oddi wrth yr
Ynadon Heddwch lleol. Mae’n rhaid eu bod yn cerdded milltiroedd wrth gyflawni
eu dyletswyddau, yn cerdded o amgylch pentrefi yn yr ardal.
Un o’r plisym cyntaf i wasanaethu’r
sir oedd Cwnstabl Thomas Jones. Gan
amlaf roedd yn gweithio yn Llanerfyl, ond roedd yn dod yn rheolaidd i
Lanfair er mwyn cynorthwyo ar ddiwrnod marchnad. Fel pob plismon arall,
roedd yn rhaid iddo gadw Llyfr Cofnod neu ddyddiadur ynglyn â‘r hyn yr
oedd yn ei wneud bob dydd. Bob yn awr ac yn y man byddai sargant yn ymweld
ag ef er mwyn cawel golwg ar ei lyfr nodiadau i weld a oedd yn gwneud
ei ddyletswydd. Mae ei journal yn dweud llawer wrthym ynglyn â phlismona
yn yr 1840’au.
(Edrychwch hefyd ar y tudalennau am y cyfnod hwn ar
Fachynlleth a Llanidloes)
Darnau o ddyddiadur Cwnstabl Jones sydd ar y tudalennau canlynol…
