Project Logo 

Cwm Tawe Uchaf
Stori Haearn 7
gan Len Ley

Y gwaith tun yn Ynyscedwyn nesaf at fwâu y gwaith haearn anorffenedig

Llun o gasgliad y diweddar John Morris
Dyddiau Tun Plât
Addaswyd y safle eto er defnydd newydd pan gymerodd y Cwmni Tun Plât Cymreig yr awenau. Erbyn 1889, roedd cynhyrchu tun plât dan reolaeth David Thomas a’r Cwmni a oedd wedi adeiladu tair melin ar y safle er mwyn manteisio ar lewyrch y diwydiant tun plât ar y pryd. Ym Mawrth 1891, llogwyd y gweithfeydd gan ystad Gough i R.G. Thomas am rent sylfaenol o £60 y flwyddyn. Cyflwynwyd Tollau Mckinnley ym mis Gorffennaf y flwyddyn honno er mwyn gwarchod diwydiant tun plât UDA. Gan fod y wlad honno wedi bod yn gwsmer o bwys, daeth y doll yn fwrn ac yn ddangosydd o anobaith ar gyfer diwydiant De Cymru. Gostyngodd cynnyrch a chaewyd y gweithfeydd gan gynnwys Ynyscedwyn a gafodd ei gau yn 1903.
  Cafodd ei ailagor dwy flynedd yn ddiweddarach gan gwmni Tun Plât Ynyscedwyn a ffurfiwyd gan Clee, Mitchell a Berrisford. Yn 1926, prynodd y Cwmni rydd-ddaliad y safle. Parhaodd y gwaith cynhyrchu tan 1941 pan roddodd ad-drefnu cynhyrchu metelau ar adeg y rhyfel flaenoriaeth i arfau. Er yr ymdrech ar raddfa fechan i ailddechrau’r gwaith ar y safle yn 1946, daeth hanes hir y diwydiant i ben ar y safle hwn yn ystod y flwyddyn ganlynol a chafodd yr adeiladau eu datgymalu.
  © Len Ley

Lluniau o gasgliad y diweddar John Morris 

 Iron works chimney demolition of chimney

 

 

 Efallai mai’r symbol mwyaf o fedrusrwydd diwydiannol y safle oedd corn simnai mawr y Gwaith Haearn. Gwelodd yr hanesydd lleol John Morris funudau olaf y strwythur gwych hwn pan gafodd ei ddymchwel.
  Mae 7 tudalen ar ‘Stori Haearn’. Defnyddiwch y cysylltiadau blwch i weld y tudalennau eraill.