Cwm Tawe Uchaf
Stori Haearn
6
gan Len Ley
Ffowndri
y brodyr Evans yn Ynyscedwyn
Llun o gasgliad
y diweddar John Morris
Fe ddaeth y brodyr David a Thomas Evans yn berchnogion ar safle Ynyscedwyn gan greu Ffowndri Haearn Crane am ychydig amser yn chwarter olaf y bedwaredd ganrif ar bymtheg. Roedd hyn yn cynnwys ffowndri haearn a oedd yn gallu cynhyrchu castadiau hyd at 2 dunnell a chafodd yr haearn ei fwrw unwaith yr wythnos. Defnyddiwyd metel sgrap fel arfer a chafodd hwn ei doddi mewn ffwrnais grom. Roedd llawer o’r gwaith a oedd yn cael ei wneud ar gyfer y diwydiant glo lleol ac roedd hyn yn cynnwys cyflenwi olwynion tramiau a phwyntiau rheilffordd yn bennaf ar gyfer tramffyrdd y pylloedd glo.
Drws Haearn
Bwrw gyda motiff Crëyr Glas o Ffowndri Ynyscedwyn.
Trwy ganiatâd
caredig Amgueddfa Brycheiniog.
Yn y Ffowndri, y gwneuthurwr patrymau oedd y
prif grefftwr wrth gynhyrchu castadiau metel. Symudodd y grefft
yn ei blaen o gasadiau haearn craidd cynnar i gliriadau mwy cywir
a oedd yn ofynnol mewn casadiau metelau purach. Byddai gwneuthurwr
y patrymau yn creu’r siâp a oedd yn ofynnol gan roi
pefel fechan i’r patrwm a oedd yn galluogi symud y metel
o’r mowld heb amharu ar y tywod. Rhywle yn agos at y ffowndri
safai Siop y Cwmni. Dyma oedd Siop Dryc Ynyscedwyn a werthai
popeth o fwyd i’r arch derfynol. Mae cofnodion yr eglwys
yn dangos bod William Petherick wedi bod yn groser yn siop y
gweithfeydd yn ystod y blynyddoedd wedi 1891.Safle Ynyscedwyn yn 1887 o’r argraffiad cyntaf o fap Arolwg ordnans 6" yn dangos y gamlas a chysylltiadau rheilffordd ar y ffin â Morgannwg.
Archifdy Sir Powys
