Llanidloes - Gwrthryfel y Siartwyr
3
Rhybudd o afreolaeth
Ar ddechrau mis Ebrill 1839 cafwyd anerchiad gan Henry Hetherington, un o brif Siartwyr Llundain ac ymgyrchydd am wasg rydd mewn cyfarfod cyhoeddus mawr ond heddychlon a drefnwyd yn Llanidloes.
Yr adeg honno tirfeddianwyr cefnog, ynadon, clercod ac Aelodau Seneddol oedd yn dal y grym a’r dylanwad lleol ac roeddynt yn benderfynol o gadw eu hawliau neilltuedig o fraint ac eiddo. Pan, yn hwyrach y mis hwnnw, roedd sibrydion lleol o wrthryfel arfog, dychrynwyd yr ynadon a gofynnwyd i’r Llywodraeth am gymorth y fyddin a’r heddlu. Fel arfer dim ond un gwyliwr nos oedrannus oedd yn y dref a rhai cwnstabliaid rhan amser nad oedd yn cael eu talu.
Darn o "A Municipal
History of Llanidloes"
gan E.R.Horsfall-Turner
1908
Roedd
Thomas Edmund Marsh (chwith) yn ddyn pwerus yn y dref yr adeg
honno. Roedd yn dirfeddiannwr, cyfreithiwr, ynad a chyn faer
cefnog. Gan fod ynadon Llanidloes wedi rhoi rhybudd o "afreolaeth ddifrifol", anfonwyd tri chwnstabl o Lundain a gofynnwyd i’r awdurdodau recriwtio ‘cwnstabliaid arbennig’ yn lleol.
Recriwtiodd Marsh 300 o ddynion ar unwaith, y gred oedd fod y rhan fwyaf ohonynt yn denantiaid iddo ac ni fyddent wedi medru ei wrthod oherwydd yr ofn o golli swyddi a chartrefi.
