Y cyfenwau
sy’n gyntaf
Dyma ddarn arall o Gyfeirlyfr Slater yn 1858. Mae’n rhestru mwy o fasnachwyr oedd yn brysur yn yr ardal yr adeg honno.
Roedd galw mawr am grefft y gof yng
nghyfnod Fictoria. Cyn dyddiau peiriannau trydan cymhleth byddai’r gof
lleol yn gallu trwsio’r rhan fwyaf o beiriannau. Byddai’r ffermwyr yn
dod â’u hoffer i’r efail i gael eu
trwsio, ac yn amlach na pheidio byddai’r gof yn ffarier
hefyd, a byddai’n pedoli’r 
ceffylau.
Gan fod miloedd o geffylau’n gweithio yng nghefn gwlad roedd y gof yn
ddyn prysur iawn.
Fel y dysgai mwy a mwy o bobl sut i ddarllen, dechreuodd llyfrau fod o
fewn eu cyrraedd. Serch hynny, ni welwyd llyfrau o gwbl yng nghartrefi’r
bobl gyffredin, ar wahân i’r Beibl, efallai.
Gwerthu i deuluoedd pobl fusnes neu i’r boneddigion y byddai’r llyfrwerthwyr
y rhan fwyaf o’r amser.
