Cyn cyfnod Fictoria, roedd gan Sir Drefaldwyn garchar sirol bychan ar lethrau Rhiw y Castell, y tu ôl i Neuadd y dref (gweler y llun).
Fe waethygodd cyflwr yr adeilad hwn ac nid oedd yn ddigon mawr i ddal yr holl garcharorion. Cafodd cynlluniau ar gyfer Carchar newydd y Sir eu llunio gan Thomas Penson o Groesoswallt a gynlluniodd y Bont Hir newydd yn Y Drenewydd.

Cafodd yr adeilad newydd hwn ei adeiladu ar gynllun siâp croes oedd yn gyffredin ar y pryd. Mae’r map yma yn dangos y carchar ar ddechrau’r cyfnod. Mae’n seiliedig ar fap y degwm ac yn dangos safle’r carchar y tu allan i furiau’r dref ar ochr ddwyreiniol Sir Drefaldwyn.
Cafodd y carcharorion cyntaf eu rhoi yn y carchar yn Rhagfyr 1832 er bod gwaith dal yn cael ei wneud arno y flwyddyn ganlynol.
Dyma oedd y carchar oedd yn cadw carcharorion o Sir Drefaldwyn yn ystod y rhan fwyaf o gyfnod Fictoria.
Roedd bywyd yn y carchar i fod yn galed fel y byddai carcharorion eisiau osgoi mynd yn ôl yno unwaith iddynt gael eu rhyddhau.

Dylai pob cell gysgu gynnwys yr eitemau canlynol - 1 potyn o dan y gwely, 1 ffrâm gwely, 1 matras canfas wedi’i lenwi â gwellt, 2 flanced ac 1 garthen.
Dylid newid cynfasau unwaith y mis, crysau a sanau unwaith yr wythnos.
Mae’n rhaid i bob carcharor fynychu gwasanaeth crefyddol.
Mae’n rhaid i garcharorion godi am 6 y bore yn yr haf ac ar godiad yr haul yn y gaeaf.

Yn bwysicach na hyn, dylai carcharorion wneud llafur caled, megis torri creigiau am oriau di-baid neu blicio ocwm.
Fel y mwyafrif o garchardai, roedd gan Drefaldwyn felin draed lle’r oedd rhaid i garcharorion droi olwyn fawr gyda’u traed am oriau maith. Yn y mwyafrif o garchardai, nid oedd y peiriant hwn yn gwneud unrhyw beth. Cafodd ei gynllunio i roi rhywbeth caled a diflas i garcharorion i’w wneud.

Ac ati Carchar y Sir...