Tref-y-clawdd a'r cylch
Bywyd ysgol
  Lladdwyd o dan gerbyd Ei Arglwyddiaeth  
Engrafiad o Marcwis Hartington
Roedd Marcwis Hartington yn ddyn pwysig iawn yng nghymdeithas Fictoraidd. Roedd yn y Senedd am flynyddoedd lawer gan gynnwys dau gyfnod fel AS Sir Faesyfed. Roedd y Frenhines Fictoria yn awyddus iddo ddod yn Brif Weinidog. Ond gwrthododd. Yn ddiweddarach daeth yn 8fed Dug Swydd Dyfnaint ac etifeddodd ystâd anferth Chatsworth.
Byddai ei orymdaith i mewn i Dref-y-clawdd ym mis Ionawr 1874 wedi bod yn olygfa drawiadol, ac roedd llawer o fechgyn o Ysgol Genedlaethol y Bechgyn Tref-y-clawdd yno i wylio a chynorthwyo. Mae’r darn yma o Lyfr Cofnod yr ysgol -
Engraving of Marquis of Hartington
30 Ionawr
1874
School diary entry "A melancholy occurrence took place yesterday in connection with the Marquis' entry. As some of the boys were assisting in drawing the carriage containing hisLordship and others, the vehicle over-ran them in going down an incline, and so caused the death of one boy (Robert Morris, 3rd Class) by the wheel passing over him..."

"... One other boy (Phillips, 1st Class) was also injured, but only slightly".

Mae’n ymddangos bod y ceffylau oedd yn tynnu’r cerbyd wedi’u harwain i ffwrdd pan gyrhaeddodd y Marcwis Tref-y-clawdd, a thynnwyd y cerbyd gan ddynion lleol â rhaffau. Digwyddodd y ddamwain i lawr y llethr o bont yr afon. Yn fwy na thebyg roedd bechgyn yr ysgol eisiau helpu, a chael bod yn agos at yr hyn oedd i’w weld, digwyddiad cyffrous iawn mewn tref fechan.

Carriage accident
 

Ond digwyddiad trasig iawn a fu i’r ysgol yma yn Nhref-y-clawdd. Adroddir bod y Marcwis wedi ymweld â’r bobl a anafwyd y diwrnod wedyn.

Yn ôl i ddewislen ysgolion Tref-y-clawdd
.

.