Mae'r map sy'n dyddio yn ôl i 1877 yn dangos sut roedd y strydoedd yn gorwedd ym mhen deheuol yr "ynys" yn hen Ystradgynlais. Nid ydynt wedi newid rhyw lawer o'r hyn a welwch ar y map o 1837. (edrychwch ar "Gough's buildings 1")

(2) Adeiladwyd y tai bach iawn sydd yn Stryd y Dwr union wrth ymyl yr afon, yn y pendraw bu'n rhaid eu dymchwel gan fod dwr yn llifo i mewn iddynt mor aml.

(3) Adeiladwyd Capel Sardis i ddechrau ymhellach i'r gogledd ond bu'n rhaid iddo symud (edrychwch ar "Gough Buildings 3"). Llwyddodd y gynulleidfa gael rhai o'r tai am gyfnod ym Mhenybont Row a 'Gough's Buildings'. Rhoddodd rai o'r trigolion eu gerddi er mwyn cael safle i gapel newydd ac felly adeiladwyd capel newydd hardd gan aelodau'r capel eu hunain yn 1861 gan ddefnyddio'r deunyddiau o'r hen Gapel.

(4) Y Sgwâr, Ystradgynlais, o flaen Ynysgedwyn Arms oedd calon y gymuned yn ystod cyfnod Fictoria wrth i siopau agor oddi amgylch i'r sgwâr. Roedd y sgwâr hefyd yn lle naturiol i bobl ddod ynghyd ar gyfer cyfarfodydd awyr agored a phrotestiadau.

Mae'r ffotograff yma sy'n dyddio yn ôl i ddiwedd teyrnasiad y Frenhines Fictoria yn dangos Stryd y Dwr ar y chwith, Capel Sardis ychydig i'r dde, a'r Rhestr Fawr mewn rhes yn y cefndir.

Ewch i ddewislen "Gough's Buildings"