Yn ystod oes Fictoria doedd yna ddim Gwasanaeth Iechyd Cenedlaethol, a chyfrifoldeb Undeb Rhaeadr oedd tlodion sâl nad oedd yn gallu fforddio talu am feddyg.
Mae cofnodion yr Undeb yn dangos y triniaethau a roddwyd gan Swyddog Meddygol yr Undeb (tebyg i’r un ar y dde). Mae’r rhain yn sôn yn bennaf am esgyrn yn torri, cymalau wedi ysigo a’r dwymyn. Bryd hynny doedd yna ddim i wella llawer o afiechydon mewn cyfnod o feddyginiaeth mwy cyntefig.
Roedd pobl dlawd oedd yn gorfod byw mewn tai llaith a budr ac ar ddiet gwael yn aml iawn yn cael eu heffeithio’n wael gan afiechydon megis y frech goch a ffliw, nad ydynt mor ddifrifol heddiw. Nid oedd cyffuriau modern fel gwrthfiotigau ar gael yn ystod oes Fictoria.

Sech hynny roedd yna ddatblygiadau mewn meddyginiaethau, fel ag y mae cofnodion Undeb Rhaeadr ar gyfer 1847 yn dangos. Mae’n cofnodi fod yr Undeb wedi trefnu a thalu am driniaethau newydd !

Mae’n sôn am sut wnaeth yr Undeb drefnu "for the vaccination of all persons resident in the Union at one shilling for each case".

Er nad yw’r darn yn cofnodi’r afiechyd a frechwyd yn ei erbyn, mae’n debyg mai’r frech wen ydoedd, afiechyd oedd yn arfer lladd llawer o bobl dlawd neu’n eu gadael wedi’u hanharddu.

Yn ôl i ddewislen Gofalu am y tlawd
.
.