Roedd tref fach Llanwrtyd yn un o grwp bach o drefi ffynhonnau yn y Canolbarth oedd yn denu nifer fawr o ymwelwyr oedd wedi dod i ‘gymryd y dyfroedd’.
Ar ôl ehangu’r rheilffordd stêm, roedd yn llawer haws i bobl oes Fictoria gyrraedd Llanwrtyd, ac roedd yn lle gwyliau prysur iawn yn yr haf. Roedd llawer o deuluoedd yn dod ar y trên o drefi diwydiannol cymoedd de Cymru, ac o lefydd pell eraill hefyd. Clywir sôn am grwpiau o lowyr yn cyfarfod ar y bont dros afon Irfon ac yn ffurfio corau i ganu er mwyn diddanu ymwelwyr eraill.

Mae’r ardal yn hardd iawn, ac yn lle braf i gerdded yn y wlad, ac roedd hefyd yn cynnig pysgota, golff, bowlio, croquet ac atyniadau eraill i’r ymwelwyr. Ond y brif reswm am dwf sydyn Llanwrtyd o bentref bach i dref oedd y ffynhonnau mwynol.

Y prif ffynhonnau oedd Dolecoed a Fictoria. Yn 1922, cafwyd hyd i un arall yn Henfron, ar ôl uchafbwynt ffynhonnau oes Fictoria. Y ffynnon fwyaf enwog yn yr ardal oedd y Ffynnon Ddrewllyd yn Dolecoed. Mae’r ffynnon yn agos i Afon Irfon, ac yn cynnwys mwy o sylffwr nag unrhyw ffynnon arall ym Mhrydain. Swlffwr sydd yn achosi’r aroglau cryf ac a roddodd enw mor annymunol ond cywir i’r Ffynnon.
Ar un adeg, roedd pobl yn credu bod y ffynnon yn wenwynig, ond yn ystod blynyddoedd prysur ffynnon Dolecoed, roedd pobl yn honni bod y dwr yn dda i’r arennau, yr afu, y galon, gwynegon, ac i afiechydon y croen! Gallwch weld llun o’r gwesty wrth ochr y ffynnon sylffwr yn Dolecoed ar dudalen arall ar y wefan hwn.

Yn ôl i ddewislen "Yfed y Dwr"