Mae’r map isod yn ddarn o fap mwy a gynhyrchwyd gan dirfesurwyr yr Arolwg Ordnans yn 1833, ac roedd y map ar werth mewn siopau llyfrau.
Ar raddfa 1 modfedd = 1 filltir y cynhyrchwyd y map, ond mae’n fwy na hynny yn yr enghraifft yma. Mae’r map yn rhoi syniad i ni am yr ardal anhysbys hwn tua dechrau teyrnasiad y Frenhines Fictoria.

Mae’r map yn dangos fod y gymuned wedi ffynnu mewn man lle’r oedd dwy ffordd yn croesi. Roedd y ffordd o’r gogledd dwyrain ar hyd cwm Gwesyn yn arwain tua’r de wedyn ac yn cysylltu Abergwesyn gyda Beulah a Llanwrtyd, ac mae’r ffyrdd mwy yn arwain at lefydd pell..

Ffordd serth fynyddig yw’r un sy’n dechrau ym mhen y map, yn dod o gyfeiriad Ceredigion. Mae’n cario ymlaen o Abergwesyn tua’r dwyrain dros lethrau Pen-rhiw-garreg-lwyd. Dyma’r ffordd fyddai’r porthmyn yn ei defnyddio i yrru eu da byw ar eu taith hir i farchnadoedd yn Lloegr.

Ar ddechrau teyrnasiad Fictoria, roedd y rhan fwyaf o bobl yr ardal yn gweithio ar y tir mewn rhyw ffordd neu’i gilydd. Roeddynt yn ffermwyr, gweision fferm neu weision, bugeiliaid ac ati. Hefyd yn 1841 roedd teiliwr, gwehydd a dau saer yn gweithio yn y pentref. Y pryd hynny, John Williams oedd yn 80 oed oedd yng ngofal Tafarn y "Grouse".

Yn ôl i ddewislen mapiau Llanwrtyd