Mae’r darn nesaf o Lyfr Cofnod Ysgol Ynysgedwyn yn dangos sut oedd y teuluoedd a oedd yn berchen y plasau mawr yn y wlad ac ystadau â llawer iawn o ddylanwad ar y gymuned leol yn ystod oes Fictoria.

Ysgrifennwyd hwn yn nyddiadur yr ysgol yn Hydref 1876:
"Tomorrow there is to be a holiday, in consequence of the heir of Ynscedwyn, F V Gough Esq coming of age; the children of the various schools are to have a procession and treat. This as a matter of course has increased the attendance, the numbers this afternoon being 128".

Yr ‘etifedd’ neu 'heir' ystad neu deitl oedd mab hynaf y teulu a fyddai’n dod yn berchennog ar farwolaeth y tad. Mae’r darlun yma o Dy Ynysgedwyn yn dyddio’n ôl i 1838.

Roedd ‘dod i oed' yn golygu fod y mab, Fleming Dansey Gough, wedi cyrraedd 21 oed, ac roedd yn golygu fod y pen blwydd arbennig hwn yn rhywbeth yr oedd y bobl leol i gyd yn ei ddathlu. Gwnaed ymdrech arbennig gan y plant i beidio â bod yn absennol o’r ysgol ar y diwrnod hwnnw, achos fod yna barti am ddim i bawb !
.

Ewch i ddewislen ysgolion Ystradgynlais